Soğan Yetiştirilməsi Tələbləri

Sogan temperatur şərtlərinə yüksək uyğunlaşır. Toxumlar və soğanlar 3-5℃ temperaturda yavaşcana cücərə bilər, lakin 12℃ temperaturda böyümə sürəti artır. Kök sürgənin böyüməsi üçün optimal temperatur 12-20℃, yarpaqların böyüməsi üçün 18-20℃, soğanın böyüməsi üçün isə 20-26℃ arasıdır. Güclü fidanlar 6-7℃ temperaturu də davam edə bilir. Soğanın böyüməsi üçün daha yüksək temperatur lazımdır; 15℃-dən aşağı temperaturlarda soğan böyüyə bilməz və ən yaxşı 21-27℃ temperaturda inkişaf edir. Çox yüksək temperaturlar böyümənin azalmasına və yatığa keçməyə səbəb ola bilər.

Sogan uzundaylı bitkidir və soğanın böyümə dövrü ilə çiçəkləmə dövrü zamanı 14 saata yaxın uzun gün işığına ehtiyacı vardır. Yüksək temperatur və qısa gün şərtlərində yalnız yarpaqlar böyüyür və heç bir soğan əmələ gəlmir. Sogan üçün uyğun işıq intensivliyi 20 000-dən 40 000 lyuksadır.

Soğan yarpaqlarının toxuma strukturu nisbətən quraqlığa davamlıdır, lakin kök sorulma qabiliyyəti zəifdir. Yüksək məhsul əldə etmək üçün torpaqda daha çox nəmliyin olması tələb olunur. Cücərmə dövründə kifayət qədər torpaq nəmliyi toxumların cücərməsi üçün faydalıdır. Soyuq mövsümdə fidan mərhələsində torpaq nəmli saxlanmalı, lakin su ilə doymamalıdır ki, köklərin və yarpaqların tarazlıqlı inkişafı təmin edilsin. Yarpaq inkişafı və qılaf böyümə mərhələlərində torpağın kifayət qədər nəmli olması vacibdir, maksimum torpaq nəmlik səviyyəsi təxminən 85% olmalıdır. Çənəcik çıxması dövründə torpaqda nəmlik müvafiq şəkildə tənzimlənməlidir, quru-nəmli vəziyyət saxlanılmalıdır ki, bitkinin qidalanma inkişafı üzrə diqqəti çənəciyin çıxmasına yönəlmiş olsun. Çiçəkləmə və toxum yetişmə dövründə kifayət qədər torpaq nəmliyi lazımdır ki, torpaq nəmli saxlansın və toxumların inkişafı sürətlənsin.

Almalar aşağı hava rütubətində yaxşı yetişir. Soğanın böyüməsi və çiçəklənmə dövründə quru hava xəstəlikləri azalda, məhsul verimini artıracaq və keyfiyyəti yaxşılayacaq. Çiçəkləmə dövründə artıq hava rütubəti və ya yağış anadrimlərin partlamasına səbəb olur, tozcuqun canlılığını azaldır və pis tozlanma ilə nəticələnir və meyvələr zəif formalaşır.

Soğan torpağa qarşı yüksək uyğunlaşmaya malikdir, lakin üzvi maddələrlə zəngin, münbit və yüngül neytral torpaqlarda daha yaxşı yetişir. Qumlu kürəng torpaqlarda yüksək məhsul verir, lakin gil kürəngdə yetişən soğanlar dolu, yaxşı rəngli və saxlamağa daha davamlıdır.

Soğanın kök sisteminin qida maddələrini sorulma qabiliyyəti zəifdir, lakin verimi yüksəkdir, buna görə də kifayət qədər qidalı şərait tələb olunur. Hər 1000 kq soğan üçün bitki torpaqdan 2 kq azot, 0,8 kq fosfor və 2,2 kq kalium mənimsəməlidir. Normal torpaq şəraitində azot gübrəsi tətbiqi verimin əhəmiyyətli dərəcədə artırmasına səbəb olur, fosfor və kalium da əlavə edilməlidir. Fidalar çox gübrəyə davamsızdır; gübrənin artıq miqdarda olması gövdələrin xəstəliyinə və fidanların qurumasına səbəb ola bilər. Yarpaqların inkişaf mərhələsində əsasən azot gübrəsi tətbiq olunur, yumru böyümə mərhələsində isə əsasən fosfor və kalium gübrələri istifadə edilir. Mis, bor, kükürd kimi mikroelementlərin tətbiqi verimi əhəmiyyətli dərəcədə artırır.

Tərəvəz soğanları ikiillik tərəvəzlər olmasına baxmayaraq, əkildiyi andan məhsulun toplanmasına qədər keçən vaxt iqlim şəraitindən asılı olaraq dəyişir. Cənubi Çin bölgəsində soğanlar adətən payızın sonunda əkilir və yazın əvvəlində toplanır. Yangtzy çay havzasında ümumiyyətlə payızda əkilir, fidanlar qışlaşdırılır və növbəti ilin may və ya iyun ayında məhsulu toplanır. Şimal-Şərqi Çində isə bahar əkinləri daha yaygındır və məhsul isti mövsümün sonunda toplanır.

Əkilmədən məhsuluna qədər yer üzündə olan hissələrinin, yer altı hissələrinin və soğanlarının inkişafı regional və iqlim şərtlərindən təsirlənir. Bu məqalə Yangtzy çay havzasını misal götürərək onun inkişaf prosesinin əsas xüsusiyyətlərini təqdim edir.

Cücələmədən köçürməyə və qışlama dövrünə qədər olan müddət cücələrin inkişafı üçün kritikdir. Tövüsündən sonra temperatur tədricən düşür və gün işığı saatları qısalmaga başlayır. Kök sisteminin sorulma qabiliyyəti azalır, yarpaqların fotosintez prosesi yavaşlayır və nəticədə inkişaf zəifləyir. Bu dövr ərzində ideal temperatur təqribən 20℃-dir. 10℃-dən aşağı temperaturlarda kök sistemi inkişaf etməkdə çətinlik çəkir və yarpaqların böyüməsi ilə differensasiyası yavaş gedir. Tövüsdən köçürməyə qədər olan müddət 50-60 gün çəkir. Köçürmədən sonra qışlama dövrü ərzində yarpaqların və köklərin minimal şəkildə böyüməsi baş verir. Buna görə də cücələri donlardan qorumaq vacibdir. Kök sistemi yarpaqlardan daha aşağı temperaturda daha yaxşı inkişaf edir. Torpağın 10 sm dərinliyində temperatur 5℃-ə çatdıqda kök sistemi inkişafa başlaya bilər. 10-15℃ temperatur aralığı optimaldır, 25℃-dən yuxarı temperaturlar isə inkişafı yavaşladır.

Bu dövət, temperaturun artdığı baharın başlanğıcından qələmlər şişməyə başlamazdan əvvələ qədər davam edir və bitkinin həm yerüstü, həm də yeraltı hissələri üçün intensiv inkişaf dövrüdür. Adətən martın axırından mayın əvvəlinə qədər davam edir və bitkinin ümumi inkişafında ən sürətli mərhələni təmsil edir, xüsusilə yarpaqların inkişafı baxımından belədir. Bu mərhələ qələmlərin yüksək məhsuldarlığı üçün əsas fundamenti qurur, çünki yeni nazik köklər inkişaf etməyə və uzanmağa davam edir, halbuki köhnə köklər tədricən zəifləyir.

Orta Maydan orta iyunun başlanğıcına qədər temperaturun artması və gün işığının artırılması ilə yuxarı yer üzü hissələrinin böyüməsi dayanır. Yarpaqlardan olan qidalı maddələr yarpaq qılafına və pulcuqlara daşınır, bu isə soğanların sürətlə genişlənməsinə səbəb olur. Bu dövrün sonunda xarici yarpaqlar quruyur və bitki çökür. Xarici 1-3 təbəqə pulcuqlarda saxlanılan qida maddələri daxilə doğru keçir və bitki qatı, lepəşəbənzər hala gəlir. Bu müddət ərzində həm gübrələmə, həm də suvarma intensivləşdirilməlidir ki, bu da soğanların genişlənməsini təmin etsin. Eyni zamanda yeni köklərin böyüməsi davam etdiyi halda, köhnə köklər sürətlə yaşlılaşır və ümumi kök sayında artım baş vermir. Köklərin fəallığının azalması nəticəsində suyun udulma qabiliyyəti zəifləyir və azot, fosfor və kaliumun udulması da azalır.

Yuxarıda soğanın yumru hissəsinin formalaşması məhsulunun inkişaf etmə prosesidir. Əgər toxum toplamaq üçün istifadə ediləcəksə, yetkin yumrular eyni ilin payızında sahədə yenidən əkilməlidir.

Soğanların təbii fəsada müddəti yüksək temperatur, uzun gün və quruluq kimi əlverişsiz şərtlərə adaptiv reaksiyadır. Bu dövr ərzində cücərmə üçün əlverişli şərtlər mövcud olsa belə, soğan yumruları cücərməyəcəkdir. Fəsada müddəti növündən, fəsadalığın dərəcəsindən və xarici mühitdən asılı olaraq dəyişir və adətən 60-90 gün davam edir. Təbii fəsada dövrü bitdikdən sonra şərtlər uyğun olduqda yumrular cücərərək kök salacaq.

Toxum istehsalı üçün istifadə edilən qozların əkildiyi zaman onlar kifayət qədər soyuq tələbləri ödəyərsə və sahədə uzun gün şərtləri ilə qarşılaşarsa, çiçək tomurcuqları yaranacaq. Toxum bitkisinin həm uca, həm də yan tomurcuqları çiçək tomurcuqlarına çevrilə bilərsə də, gənc tomurcuqların əmələ gəlmə vaxtı fərqli olduğundan yalnız erkən inkişaf edən uca tomurcuq və onun yanında yerləşən tomurcuqlar çiçək göbələkləri yarada bilər. Adətən hər bir qoz 2-5 ədəd çiçək göbələyi əmələ gətirə bilər. Qozun dibində yerləşən yan tomurcuqlar tez-tez çiçək göbələkləri yaratmır və qozlar yayda yüksək temperatur və uzun gün şəraitində formalaşdıqda bitki artıq generativ inkişaf mərhələsinə daxil olmuş olur və qida maddələri əsasən çiçəklənmə və meyvə verməyə yönəldilir. Nəticədə yeni əmələ gələn qozlar kifayət qədər qida maddəsi almadığından orqanları daha kiçik və pulcuqları daha yumşaq olur. Çiçəklənmədən toxum yetişməsinə qədər olan dövr toxum əmələ gəlmə müddətidir. Soğanın çiçəklənmə dövrü nisbətən uzun olub, çiçəklənmədən toxum yetişməsinə qədər 70-80 gün keçir.